Trộm vía đến thời điểm viết bài này, sau hơn 5 năm quen nhau và gần 4 năm về chung một nhà, mình và vợ mình vẫn hạnh phúc - người ngoài nhìn vào vẫn thấy như đôi chim cu, vợ chồng son. Sự hạnh phúc này không phải tự nhiên mà có, mà nó đến từ nỗ lực vun vén của cả hai vợ chồng, và đến từ những kiến thức về tâm lý học tình cảm mình học được khi còn độc thân.
Khi một đôi kết hôn, việc đầu tiên chúng ta thường nghĩ đến là có nhà. Nhà là một tiêu chí nhiều người nghĩ rằng sẽ đem đến hạnh phúc cho gia đình. Tuy nhiên với mình điều này chưa chắc: nhiều đôi nhà đẹp nhưng có vẻ vẫn không hạnh phúc. Với mình, hạnh phúc trong một mối quan hệ đến từ một loại ‘nhà’ khác, loại ‘nhà’ này thì không cần tiền để xây, chỉ cần nỗ lực từ hai vợ chồng.
Nhà mình nói tới là mô hình “Sound Relationship House” của nhà tâm lý học, tiến sĩ John Gottman - một người nghiên cứu hàng đầu về hôn nhân gia đình. Ngôi nhà này có 7 tầng và 2 cột trụ, được minh hoạ như hình ảnh bên dưới. (Mình để nguyên bản tiếng Anh)
Hãy cùng nhau đi từng tầng, nghe mình giải thích và ví dụ trong gia đình mình như thế nào.
Tầng 1. Build Love Maps. Xây dựng bản đồ tình yêu.
Tầng này đòi hỏi mỗi cặp đôi nên biết càng nhiều càng tốt về “thế giới bên trong của nhau”. Lúc mới quen, chúng ta dễ dàng thấy được những thứ bên ngoài như công việc, ngoại hình, cách nói năng giao tiếp rồi, bây giờ chúng ta nên đặt thêm những câu hỏi như:
- Người bạn đời mình thích/ không thích điều gì?
- Ai là bạn thân của người ấy? Tại sao lại thân?
- Người ấy có tuổi thơ hạnh phúc không?
- Người ấy thích thư giãn thế nào khi căng thẳng?
Một trong những điều quan trọng nhất để sống với nhau lâu dài là hiểu được thế giới bên trong của nhau - không phải chỉ hiểu hôm nay người đó thích ăn gì, mà hiểu cả những trải nghiệm đã tạo nên con người họ hôm nay.
Mình là người không giỏi thảo mai. Đi ăn với người lớn, mình chào hỏi đủ phép nhưng không biết nói những câu kiểu: “Dạ hôm nay cô đẹp quá”, hay “Cháu chúc chú luôn mạnh khoẻ, làm ăn phát tài”… Mình thấy mấy câu đó nó không ra được khỏi miệng, thấy gượng gạo, không thật.
Vợ mình thì khác - bả khéo ăn khéo nói, ai cũng quý. Lúc mới cưới, bả hay nhắc: “Anh nói thêm vài câu nữa đi, cho người ta thấy mình thân thiện.” Mình biết bả không sai, nhưng mỗi lần cố làm theo, mình lại thấy mệt. Có lần mình giận bả, nói: “Anh không phải kiểu người nói được vậy, đừng bắt anh thành người khác.”
Sau này, tụi mình có một đêm nói chuyện sâu - kiểu nói thiệt lòng không phòng bị. Mình kể cho vợ nghe chuyện hồi nhỏ, ba mẹ mình đi làm xa, gửi mình về sống với ông bà. Mình học cách tự lo mọi thứ từ rất sớm - từ chuyện ăn, chuyện học, tới chuyện tự ngủ một mình khi mới 5-6 tuổi. Mình không có thói quen làm vừa lòng người khác để được thương, mình chỉ biết sống sao cho không phiền tới ai. Cái sự “không biết thảo mai” của mình - nó không phải vì mình lạnh lùng, mà là vì hồi đó… mình tự sống được mà không cần phải làm vậy.
Vợ nghe xong, không nói gì nhiều, chỉ ôm mình một cái. Từ đó, bả không còn ép mình phải nói mấy câu bả thấy nên nói nữa. Ngược lại, mình cũng cố gắng làm tốt nhất trong khả năng của mình - gật đầu, mỉm cười, hỏi han vài câu, đủ để người ta cảm thấy được tôn trọng.
Cái khoảnh khắc đó - khi một người chịu kể ra phần dễ tổn thương nhất bên trong mình, và người còn lại chịu lắng nghe - đó chính là lúc tụi mình xây được một viên gạch rất chắc cho ngôi nhà hôn nhân.
Hiểu không chỉ là biết người kia thích gì, mà là biết tại sao họ lại như vậy. Và khi hiểu rồi, thì thương cũng sẽ sâu hơn.
Hai tài liệu cho các cặp đôi tham khảo thêm đó là Bài trắc nghiệm “Bạn biết rõ người kia như thế nào?” và bộ tài liệu 62 câu hỏi để biết thêm về người bạn đời.
Tầng 2. Share Fondness and Admiration. Bày tỏ sự yêu mến và ngưỡng mộ với đối phương.
Mỗi khi vợ mình cho mình xem hình cô nào, mình hay cảm thán “Cũng đẹp, mà anh thấy vợ anh đẹp hơn.” Vợ mình thường bảo là mình bớt nịnh lại đi, nhưng mình thấy cô ta cười tủm tỉm. Mỗi khi ăn cơm vợ nấu, mình thường nói “Cơm nhà vợ nấu vẫn ngon nhất, không hàng quán nào ngon bằng”. Mình thấy bả cũng cười tủm tỉm.
Ai cũng thích nghe những lời tốt đẹp về bản thân mình, đặc biệt là phụ nữ. Vì vậy đừng tiết kiệm những lời khen với nhau. Đừng ra xã hội khen lấy khen để rồi về nhà kiệm lời hay là đi càu nhàu với chính người trong nhà. Có rất nhiều thứ để khen nếu chúng ta để ý đến nhau thật kĩ, không cần phải quá cao siêu. Vợ giặt đồ cho mình thơm, chồng chơi với con giỏi. Dưới đây là một bài tập nhỏ, hãy chọn những tính từ mô tả người bạn đời của mình và chia sẻ với bạn ấy.
Tầng 3. Turn Toward Instead of Away. Hướng về phía nhau thay vì mỗi người một hướng.
Một mối quan hệ tốt không được xây bằng những hành động lớn lao, mà bằng những phản hồi nhỏ, lặp đi lặp lại, mỗi ngày.
Mỗi khi vợ mình nói: “Anh ơi, nhìn con dễ thương nè”, mà mình vẫn tiếp tục cắm mặt vô điện thoại - là mình đã vô tình “quay lưng” với bả.
Còn nếu mình ngẩng đầu, nhìn theo, mỉm cười hoặc phụ hoạ: “Ừ, cái mặt nó giống mẹ nó ghê luôn á!” - đó là một hành động “hướng về phía nhau”.
Hay có những lúc mình mệt rã rời, bả vẫn chủ động hỏi: “Anh cần em làm gì giúp không?” - chỉ một câu đó thôi cũng đủ làm mình thấy được yêu thương.
Tình cảm là thứ không bền nếu không được nạp lại mỗi ngày. Những phản hồi nho nhỏ đó chính là cách nạp nhiên liệu - là những viên gạch xây tường cho nhà hôn nhân.
Những hành động quan tâm nhỏ mỗi ngày đòi hỏi sự chú ý của mình về phía người kia, và cũng là một cách để gia tăng tình cảm tốt hơn. Tiến sĩ Gottman có gợi ý một danh sách các hành động như thế này.
Tầng 4. The Positive Perspective. Góc nhìn tích cực.
Không có cặp đôi nào sống chung mà không va chạm - vấn đề không nằm ở việc có xung đột hay không, mà là nhìn nhau bằng ánh mắt nào sau xung đột.
Mình có một nguyên tắc nhỏ: khi vợ cáu, mình không cáu lại liền. Thay vì phản ứng ngay, mình hỏi mình: “Ủa, hôm nay bả mệt không? Có gì làm bả stress không?”
Nhiều khi chỉ cần một câu tự nhắc mình vậy, là mình bớt được cả một trận cãi nhau không đáng có. Vì thật ra, đâu ai muốn nổi giận với người mình thương - chỉ là họ đang quá tải cảm xúc thôi.
Mình cũng học cách tin rằng: vợ mình là người tốt, dù bả có những lúc khó ưa. Và mình cũng mong bả nhìn mình như vậy.
Góc nhìn tích cực là thứ giữ cho trái tim mình mềm mại - để mình vẫn còn thương nhau, ngay cả trong những lúc thấy nhau… không dễ thương chút nào.
Có 3 cách để rèn luyện góc nhìn tích cực
- Để người bạn đời ảnh hưởng đến mình bằng cách rèn luyện cho mình góc nhìn như thế này
- Tôi quan tâm đến ý kiến của người yêu/chồng/vợ trong các vấn đề của mối quan hệ.
- Tôi không cố ép người ấy lúc nào cũng phải theo quan điểm của mình.
- Khi cãi nhau, tôi không gạt bỏ ý kiến của người ấy một cách hoàn toàn.
- Tôi tin rằng người ấy có những điều quan trọng để nói và trân trọng điều đó.
- Tôi xem chúng tôi là hai người bình đẳng, cùng có tiếng nói trong mối quan hệ này.
- Gia tăng lời khen người như ở tầng hai đã viết ở trên.
- Gia tăng sự hướng về phía nhau ở tầng ba.
Tầng 5. Manage Conflict. Quản lý xung đột.
Như đã nói ở trên, đã sống cạnh nhau thì không thể tránh khỏi xung đột. Chẳng có cặp đôi nào trên đời mọi thứ đều hoà hợp mọi thứ cả, chỉ có trên phim thôi. Vậy nên câu hỏi cho một mối quan hệ ‘healthy’ không phải là “làm gì để không bao giờ cãi nhau” mà “khi cãi nhau chúng ta sẽ xử lý như thế nào?”
Để xử lý xung đột, mình phải chấp nhận rằng người bạn đời của mình có thế có những quan điểm khác với mình. Quan điểm này có thể đến từ hoàn cảnh quá khứ khác nhau, cách người ấy được nuôi dạy khác nhau, và mình không cố gắng bắt người ấy phải có hành xử giống mình.
Mình với vợ từng cãi nhau vì việc nhỏ như ai rửa chén, ai cho con ăn. Những lúc đó, mình hiểu đây là chuyện tình huống - tức là nếu hai đứa chịu ngồi lại bàn, thì sẽ tìm ra cách chia việc phù hợp, và lần sau có thể tránh cãi nhau y chang vậy nữa. Đó gọi là “vấn đề có thể giải quyết được” - tức là nó không đụng chạm gì đến giá trị sống hay niềm tin sâu xa của mỗi người, chỉ là sắp xếp lại cho ổn thỏa thôi.
Nhưng cũng có những chuyện mình biết là sẽ không bao giờ “xong” - ví dụ như chuyện vợ là người thích nhà cửa gọn gàng, còn mình thì thuộc kiểu người cảm xúc, thích để mọi thứ trong tầm tay. Mỗi lần vợ dọn xong cái bàn, quay đi quay lại là thấy mình bày đồ ra tiếp. Vợ bực. Mình cũng khó chịu vì bị nói hoài. Vấn đề không nằm ở cái bàn, mà là cách mỗi người cảm nhận về không gian sống. Mà cái đó thì không sửa được trong một hai buổi nói chuyện.
Những chuyện kiểu vậy là “vấn đề dài hạn” - tức là do sự khác biệt tính cách hoặc nhu cầu sống mà ra. Tất cả các cặp đôi đều có những khác biệt kiểu này. Và nếu không biết cách xử lý, không chịu lắng nghe nhau thật lòng, thì những khác biệt này dễ bị “vôi hóa” - nghĩa là càng ngày càng nặng nề, nhắc tới là thấy bức bối, chạm vô là cãi.
Mình từng rơi vào trạng thái đó - gọi là “kẹt lưới”. Ví dụ, hồi mới cưới, hai đứa thường xuyên cãi nhau chuyện về quê ai dịp Tết. Mỗi lần nhắc tới là y như chạm vô mìn. Lý do sâu xa là vì mình nghĩ “Tết phải về với ba mẹ”, còn vợ thì có vết thương lòng từ thời nhỏ, nên cảm thấy Tết là lúc cần không khí yên ấm, ít áp lực. Nếu chỉ cãi nhau trên bề mặt “năm nay về đâu” thì không bao giờ ra kết luận. Mãi sau, khi hai đứa chịu dừng lại, lắng nghe lý do thật sự phía sau cảm xúc của nhau, thì mới gỡ được nút thắt.
Tầng 6. Biến ước mơ cuộc đời thành hiện thực
Tình yêu đẹp không chỉ là nắm tay nhau đi qua ngày nắng, mà còn là việc đồng hành cùng nhau biến những giấc mơ thành sự thật. Tầng này không hẳn nói về những điều cao siêu - nó có thể là chuyện mình lên kế hoạch trả nợ vay học phí vợ mang theo trước khi cưới, hay việc mình động viên bả đi học lại ngành bả yêu thích dù khi đó cả nhà mới sinh con nhỏ, thu nhập chưa ổn định.
Mình nhớ có lần vợ nói: “Em muốn sau này có một tiệm nhỏ để làm nghề makeup, làm đẹp cho phụ nữ sau sinh.” Nói thật là lúc đó mình đang bù đầu với công việc, chưa biết tiền đâu mà mở tiệm, nhưng mình không gạt đi giấc mơ đó. Thay vào đó, hai đứa cùng ngồi xuống tính: cần học thêm gì, cần bao nhiêu vốn, mình có thể hỗ trợ gì. Cứ thế, tụi mình từng bước gỡ rối, từng bước tiến gần hơn với điều vợ mong.
Khi hai người thật sự yêu nhau, thì giấc mơ của người kia cũng trở thành một phần cuộc đời mình. Và việc cùng nhau hiện thực hóa điều đó - dù nhỏ đến đâu - chính là cách nuôi dưỡng hạnh phúc lâu dài.
Tầng 7. Tạo ra ý nghĩa chung
Tầng cao nhất của ngôi nhà hạnh phúc là nơi hai người không chỉ sống cùng nhau, mà thực sự trở thành một “đội”. Ở tầng này, vợ chồng cùng nhau xây dựng những nghi thức, những thói quen nhỏ nhưng đầy ý nghĩa - như một thứ “văn hoá gia đình riêng”.
Ví dụ, nhà mình có một thói quen là tối thứ Sáu nào cũng gọi đồ ăn từ quán pizza vợ thích nhất, vừa ăn vừa xem một bộ phim trên Netflix. Hay vào ngày sinh nhật, thay vì tổ chức rình rang, tụi mình có một nghi lễ riêng: người này viết một bức thư tay thật dài cho người kia, kể lại những điều biết ơn nhau trong năm vừa qua.
Những điều nhỏ xíu vậy thôi, nhưng nó khiến mình cảm thấy: “À, đây là kiểu gia đình mà mình chọn để gắn bó, đây là điều khiến chúng mình khác với mọi gia đình khác.” Càng tạo được những ý nghĩa riêng, mình càng cảm thấy mối quan hệ này không chỉ là yêu - mà còn là một phần bản sắc sống của chính mình.
Hai cột trụ nâng đỡ: Niềm tin và Cam kết
Dù có xây nhà bảy tầng cao đẹp đến đâu, mà không có trụ vững thì cũng dễ đổ. Trong hôn nhân, hai trụ đó chính là niềm tin và sự cam kết.
Niềm tin là khi mình biết rằng, dù có chuyện gì xảy ra, người kia vẫn luôn đứng cùng chiến tuyến với mình. Là khi mình dám kể những nỗi sợ thầm kín, những lần mình thấy mình tệ, và biết người ấy sẽ không dùng điều đó để tổn thương mình sau này.
Cam kết là khi mình chọn ở lại - không phải vì không có lựa chọn nào khác, mà vì mình muốn ở lại. Là mỗi lần cãi nhau, giận nhau, mình vẫn nói câu: “Tụi mình cãi nhau để hiểu nhau hơn, chứ không phải để xa nhau.” Là mỗi sáng thức dậy, mình vẫn chọn nhìn người kia và nghĩ: “Ừ, mình vẫn muốn cùng người này đi tiếp.”
Với mình, hôn nhân không phải là “rơi vào” như người ta vẫn hay nói - mà là ở lại, là vun trồng, là xây dựng mỗi ngày. Và ngôi nhà hôn nhân không cần phải đẹp từ bên ngoài, chỉ cần hai người thật lòng giữ cho móng nhà vững, thì nó có thể chống chọi được bất cứ cơn bão nào của cuộc đời.
