Ricoh GR III là một trong những chiếc máy ảnh mà tôi yêu thích nhất bởi sự nhỏ gọn và phù hợp cho việc di chuyển, du lịch và trở nên gần như “vô hình” khi chụp ảnh ở các sự kiện, đường phố. Là một chiếc máy ảnh nhỏ, mọi người hầu như không biết hoặc không quan tâm lắm tới việc tôi đang “tác nghiệp”. Điều đó thật tuyệt vời đúng không?
Khi bắt đầu chơi nhiếp ảnh, tôi thường sử dụng máy ảnh DSLR hoặc mirrorless cảm biến full-frame, và đó là những chiếc máy ảnh rất to, nên tôi không thể chụp được những khoảnh khắc kiểu candid (chủ thể được chụp không biết và không cảm nhận được việc mình được chụp ảnh), và bởi vậy tôi bắt buộc phải tương tác để có thể chụp ảnh. Ở những năm 2017 tới 2022, chụp ảnh phố kiểu candid rất thịnh hành, những đại diện tiêu biểu cho việc chụp ảnh kiểu candid lúc đó là Eric Kim ở Mỹ, Tavepong ở Thái Lan và Chu Việt Hà ở Việt Nam. Tiêu cự phổ biến cho kiểu chụp ảnh đó là 28mm (quy đổi ở khổ film full-frame). Eric Kim xài chiếc Ricoh GR và sau đó là Ricoh GR III, Tavepong xài máy ảnh Sony và Chu Việt Hà xài máy ảnh Fujifilm với lens 16mm f/1.4 hoặc 16mm f/2.8.
Trước khi chơi Ricoh GR, tôi thường sử dụng máy ảnh full-frame và lens zoom 16-35mm f/2.8 hoặc 24-70mm f/2.8 để đi chụp phố, nghĩa là tôi xài một combo máy ảnh nặng tầm 1.6kg đến 2kg và đi lang thang trong chợ hoặc các con phố để chụp hình. Tôi vẫn chụp được những bức hình “tốt” (với cảm quan thẩm mỹ của tôi), nhưng tôi khó mà chụp candid được bởi tôi chưa đủ quen với người ta như Chu Việt Hà (nhiếp ảnh gia này chuyên chụp loanh quanh Hồ Gươm, khu phố cổ Hà Nội, chợ Đồng Xuân, và đó là hoạt động thường xuyên, y như việc tôi hay chụp ảnh ở chợ Căn Cứ ở Gò Vấp hoặc trên con đường Dương Quảng Hàm), ở đó người ta quen với việc tôi chuyên cầm máy ảnh đi chụp và họ gần như không quan tâm việc mình bị chụp ảnh vì bị tôi chụp quá nhiều lần. Tương tự vậy, khi bạn đi các sự kiện cộng đồng, kiểu như hầu đồng, đấu vật, người ta đã chuẩn bị cho tâm lý sẽ có rất nhiều máy ảnh ở đó, và họ không đề phòng việc bị chụp ảnh. Nhưng khi bạn đi một con phố, một góc đường không phải là nơi người ta chuyên chụp phố, việc chụp candid bằng máy ảnh lớn không dễ tí nào.
Thế rồi tôi có Ricoh GR / Ricoh GR III, và con máy này trở thành máy ảnh EDC của tôi (chiếc máy tôi luôn có trong túi, luôn mang theo). Tôi chụp ảnh với Ricoh GR mọi lúc mọi nơi, nó giống như một phần cơ thể của tôi vậy. Ảnh tôi bắt có nhiều khoảnh khắc candid hơn, abstract hơn, và cũng có cảm giác “nghệ” hơn so với những bức ảnh trước đây. Sự gần gũi, thân thiện và các bức ảnh chân dung đã được thay bằng ảnh candid, ảnh kiểu minimalism, và dần dần tôi quen với chuyện chụp ảnh chẳng ai hay, nhưng tôi không còn tận hưởng cái thú vị của chuyện xách cái máy ảnh to và phải trò chuyện giải thích với mọi người mới được chụp hình. Tôi hoàn toàn cô độc trong chuyện chụp ảnh, kiểu như một người đi giữa dòng người, nhưng không ai để ý tới sự hiện diện của mình cả. Cảm giác đó rất nhiều người chụp ảnh mong có được, nhưng với tôi, nó là một điều gì đó rất khác, và tôi lờ mờ cảm nhận được một sự mất mát không hề nhỏ, đó là sợi dây giúp tôi kết nối với chủ thể.
Chiếc máy ảnh to và chiếc lens to thực ra là công cụ để giúp tôi gây sự chú ý, và nó giúp cho tôi dễ dàng mở đầu câu chuyện với bất kỳ ai. Cho dù người ta muốn hay không muốn để tôi chụp, người ta cũng phải nói một điều gì đó với tôi, và thế là tôi có cơ hội trò chuyện, cơ hội được cảm nhận chủ thể hơn là chỉ chụp một bức ảnh mà trong đó chủ thể không phải là con người, mà họ chỉ là chất liệu giúp tạo nên bố cục bức ảnh hoặc tạo ra một hiệu ứng thị giác nào đó. Tôi thích con người là chủ thể của bức ảnh hơn là một bức ảnh tốt về tính thẩm mỹ, nhưng không mang lại cho tôi bất cứ một sợi dây kết nối nào với chủ thể.
Tôi đã sợ mang theo những chiếc máy ảnh lớn, sợ phải giao tiếp với mọi người sau khi sử dụng Ricoh GR một thời gian. Tôi mất cái chất ảnh vốn có của mình, không phải bởi Ricoh GR, mà bởi vì chính tôi chọn cho mình một phong cách theo “mốt”, theo “trending”. Dĩ nhiên, trải nghiệm với việc chụp candid hoặc tối giản giúp tôi xây dựng được một lối chụp mới cho chính mình, nhưng nó cũng khiến cho tôi mất dần đi cái động lực bước ra đường chỉ để chụp hình. Lúc đó tôi cứ huyễn hoặc mình theo kiểu “Vì sao tôi cần phải dành một buổi đi chụp phố trong khi tôi luôn có chiếc máy ảnh nhỏ gọn ở trong túi, có thể rút ra chụp ảnh ở bất cứ thời điểm nào”. Càng sở hữu Ricoh GR, tôi càng ít đi chụp hình phố. Vì lúc nào cũng có chiếc máy ảnh, mà tôi lại càng ít dành thời gian cho việc toàn tâm toàn ý đi chụp hình. Và hình của tôi nó không xấu, nhưng nó thiếu mất cái yếu tố cảm xúc của chủ thể khi bất ngờ bị chụp hình.. Ảnh tôi nhìn được nhưng chỉ là nhìn được mà thôi.
Tôi rất yêu dòng máy ảnh compact Ricoh GR, nhưng tôi cũng sợ phải có nó và phải sở hữu nó. Tôi muốn mình có được những cảm giác chụp ảnh hồn nhiên như ngày xưa, những bức ảnh về con người mà tôi không thể nào quên.
Và vì thế, nên tôi sẽ không sở hữu bất cứ chiếc máy ảnh nào thuộc dòng máy Ricoh GR nữa. Tôi chọn to nặng và cồng kềnh hơn là nhỏ gọn, tôi chọn sự hiện diện hơn là sự vô hình. Tôi chọn cảm giác “trực diện” hơn là đi lướt qua.
Giã biệt Ricoh GR!
Sài Gòn, ngày 12 tháng 03 năm 2025.
Ghi chú: tất cả bức hình trên đều được chụp bằng chiếc máy ảnh Ricoh GR APSC đời 1.
